به گزارش روابط عمومی خانه صنعت ، معدن و تجارت ایران ، سید محمد رضا مرتضوی دبیرکل خانه صنعت ، معدن و تجارت ایران در گفت‌وگو با روزنامه تعادل گفت: تولید نان با کیفیت در گرو آزاد سازی قیمت گندم است.

اختلاف قیمت گندم مرغوب با قیمت گندم معمولی یا با گندم پروتئین پایین در همه جای دنیا حدودا 30درصد قیمت است. اما در كشورمان دولت همه گندم‌ها را حدود یك قیمت خریداری می‌كند و این نشان می‌دهد كه فرقی بین كاشت مرغوب یا نامرغوب گندم وجود ندارد و این یك آسیب جدی محسوب می‌شود.

 «نان به نرخ روز چند؟» این سوال، سال‌ها است كه نگرانی‌های غیراقتصادی و سیاسی بی‌شماری به‌خصوص در دهك‌های اول و دوم و مناطق حاشیه‌یی شهرهای كشور برای دولتی‌ها به وجود آورده است. نگرانی‌هایی كه آنچنان هم بی‌مورد نبوده‌اند؛ زیرا حدود 7دهم درصد جمعیت كشور را زاغه‌نشینانی تشكیل می‌دهند كه «نان شب» دغدغه شب و روزشان است. ایرانیان جزو مردمانی هستند كه از نشاسته زیادی در سبد غذایی خود استفاده می‌كنند و در تازه‌ترین آمارهای منتشر شده از نظر مصرف گندم در جهان رتبه چهارم از آن ایرانیان نان دوست است. اما دولت به‌طور مداوم برای پایین نگه‌داشتن قیمت نان و به این دلیل كه سبد غذایی مردم كوچك شود به آرد یارانه داده است، یارانه‌یی كه از نگاه تحلیلگران اقتصادی نه تنها باعث بهبود كیفیت نان نشده بلكه روزبه‌روز از كیفیت و وزن آن نیز كاسته شده است.

سیدمحمدرضا مرتضوی، دبیرکل خانه صنعت ، معدن و تجارت ایران بر این باور است كه دخالت‌های دولت كه بیشتر از منظر كنترل قیمت نان اعمال می‌شود نه تنها موفق نبوده كه قیمت را كنترل كند بلكه در بهبود كیفیت نان هم تاثیر آنچنانی نداشته است. وی براین باور است كه آزاد‌سازی صنعت آرد و ایجاد زیرساخت‌های مناسب می‌تواند كشور را در آینده به یكی از قطب‌های بزرگ صادركننده آرد و گندم دنیا تبدیل كند.گفتگوی ذیل جمع بندی نظرات رییس کانون صناییع غذایی در حوزه آرد و نان است.
 
براساس تحلیل‌ها، صنعت آرد از ناشناخته‌ترین صنایع است و به‌دلیل انحصار آن در دست دولت، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. به نظر شما این تحلیل‌ها درست است و ارزیابی شما در این خصوص چیست؟
با وجود اینكه دولت طی 35 سال گذشته بر صنعت نان نظارت داشته و در بعضی مواقع نیز نگاه انحصاری داشته است اما خیر این تحلیل‌ها را قبول ندارم. البته درحال حاضر صنعت آرد در انحصار دولت نیست. یعنی بخش صنف و صنعت، مصارفی مثل صنایع ماكارونی، بیسكویت یا كیك و كلوچه كه خیلی هم بزرگ شده است دیگر در انحصار دولت نیست. اما در بخش خبازی كه بزرگ‌ترین قسمت مصارف صنعت آرد به حساب می‌آید متاسفانه این انحصار هنوز هم وجود دارد به‌دلیل اینكه دولت علاقه دارد قیمت نان را كنترل كند و به همین دلیل نظارت دولت بر صنعت آرد، گندم و نان به صورت یك نظارت مستمر وجود داشته است. اما آیا این نظارت مستمر فایده‌یی هم داشته است یا در بهبود كیفیت گندم یا در توسعه كشت گندم یا در بهبود وضعیت صنعت آرد كشور و نان كشور اثری داشته است بحث‌های دیگر را به میان خواهد آورد.

صنعت آرد از قدیمی‌ترین صنایع كشور است و 100درصد این صنعت خصوصی است. یعنی در برهه‌یی از زمان، دولت تلاش كرد كه بخشی از صنعت آرد را در اختیار خود بگیرد و حتی كارخانه‌هایی را تاسیس كرد. اما این كارخانه‌ها به دلیل غیراقتصادی بودن تعطیل شدند و درحال حاضر آنچه به عنوان صنعت آرد در كشور وجود دارد در دست بخش خصوصی قرار دارد. 300 كارخانه آردسازی داریم كه این 300 كارخانه 20میلیون تن ظرفیت دارند و مصرف كشور هم حدودا بین 12 تا 13میلیون تن متغیر است. گندم هم همین حالت را دارد، كشت گندم كلا به دست بخش خصوصی است و زارعین در مزارع كوچك و بزرگ گندم می‌كارند اما یك مدت كوتاهی انحصار خرید گندم برداشته شد ولی بعدا به‌دلیل اینكه دولت اصرار داشت كه نیاز نان را از بخش داخل از كشور تهیه كند مجددا واردات و خرید گندم برای بخش خبازی كه بزرگ‌ترین بخش این صنعت است و حدود 87درصد این صنعت را شكل می‌دهد مجددا در انحصار دولت قرار گرفت.

از دیدگاه من این كار به غیر از اینكه برای دولت ایجاد درگیری‌های اضافه كند و این دخالت، دخالتی نیست كه روی بهبود كیفیت نان تاثیرگذار باشد. این دخالت اصرار بر كنترل قیمت‌ها دارد و با توجه به رشد تورم هزینه‌های تولید مخصوصا در 10 ساله گذشته، اصرار به كنترل قیمت، آسیب‌های جدی بر كیفیت نان وارد كرده است. از دیدگاه من نان برای اقتصاد كشور بسیار گران‌تر از آن چیزی است كه باید تمام شود. به این دلیل كه دولت كیلویی 800 تومان روی گندم زیان می‌دهد و 500 تومان در كیلو بابت نان سوبسید مستقیم به مردم پرداخت می‌كند. مردم هم حدودا نان را از نانوایی‌ها سنتی كیلویی 2هزار تومان خریداری می‌كنند و این قیمت تمام شده نان برای اقتصاد ایران گران‌تر از نرخ معمولی آن است. اگر همه مراحل و سیكل تولید گندم، آرد و نان آزاد شود، قیمت نان كاهش پیدا خواهد كرد. نه اینكه از 2هزار تومان كمتر شود اما برای اقتصاد كشور ارزان‌تر تمام می‌شود و عرصه رقابت شكل خواهد گرفت و كیفیت نان هم بهتر خواهد شد.

كسانی كه در بخش صنعت نان و آرد كار می‌كنند همگی بر این باورند كه دخالت‌های دولت كه بیشتر از منظر كنترل قیمت نان اعمال می‌شود نه موفق بوده است كه قیمت را كنترل كند و نه موفق بوده كه در بهبود كیفیت نان تاثیر شگرفی بگذارد. ممكن است كه بتوانند قیمت قرص نان را ثابت نگه دارند اما به‌طور مستمر وزن نان روزبه‌روز كمتر می‌شود و قیمت كیلو آن در واقع بالا می‌رود و كم شدن وزن نان باعث كاهش كیفیت نان می‌شود. اگر همین امروز دولت پای خودش را از گندم، آرد و نان بیرون بكشد اتفاقات بزرگی خواهد افتاد. یكی از این اتفاقات این است كه دولت گندم‌های كشور را به یك قیمت می‌خرد یعنی هم گندم‌های مرغوب استان‌های خوزستان، گلستان و فارس را با همان قیمتی می‌خرد كه گندم‌های ضعیف استان‌های دیگر را خریداری می‌كند كه این امر در دنیا بی‌سابقه است. اختلاف قیمت گندم مرغوب با قیمت گندم معمولی یا با گندم پروتئین پایین در همه جای دنیا حدودا 30درصد قیمت است. اما در كشورمان دولت همه گندم‌ها را حدود یك قیمت خریداری می‌كند و این نشان می‌دهد كه فرقی بین كاشت مرغوب یا نامرغوب گندم وجود ندارد و این یك آسیب جدی محسوب می‌شود.

اما موضوع دیگری كه وجود دارد این است كه دولت اصرار دارد قیمت آرد را با ثابت نگه داشتن قیمت گندم به عنوان ماده اولیه قیمت آرد را هم ثابت نگه دارد. ثابت نگه داشتن قیمت آرد باعث شده است با توجه به اینكه سایر هزینه‌های تولید دایما زیرفشار تورم افزایش پیدا می‌كند، پایین نگه داشتن قیمت آرد كارخانه‌های آرد را طی 3 ساله گذشته دچار زیان انباشته كرده است. باید در قیمت‌ها تجدید نظر اتفاق می‌افتاده كه متاسفانه تاكنون تجدیدنظری نشده است و نتیجه این شده كه كارخانه‌های آرد علاوه بر اینكه حاصل فعالیت‌های خود را در غالب سود نمی‌توانند لمس كنند بلكه وارد حاشیه زیان هم شده‌اند و حدود تنی 100هزار تومان زیان ثابت نگه داشتن قیمت آرد را پرداخت می‌كند و این امر باعث می‌شود كه صنعت آرد از آن طراوت، شادابی و دسترسی به یك رقابت سالم برای تولید كالای با كیفیت‌تر كنار برود.

به نظر می‌رسد تا چند سال آینده سرمایه‌گذاری آنچنانی برای بهبود و توسعه كارخانه‌های آرد موجود نخواهد شد و این موضوع كاملا به زیان این صنعت خواهد بود. از همه بدتر این است كه زمانی كه قیمت آرد را ثابت نگه می‌دارند دیگر فرقی بین آرد مرغوب و نامرغوب وجود ندارد و آن رقابتی كه در كارخانه‌ها باعث بهبود كیفیت آرد خواهد شد كاملا از میان برداشته می‌شود و بیشتر به‌دنبال این موضوع می‌روند كه چه كسی سهمیه بیشتری از دولت بگیرد.

در بخش نان هم موضوع به همین شكل است و به این معناست كه آن نانوایی كه وقت بیشتری می‌گذارد و تكنیك بهتری دارد، مجبور است نانش را به همان قیمتی كه نانوایی كه نه وقت می‌گذارد و نه نانش كیفیت دارد بفروشد. در واقع مردم دوغ و دوشاب را به یك قیمت خریداری می‌كنند. این سیاست، سیاستی نیست كه متضمن سلامت اقتصاد بخش گندم، آرد و نان باشد و قطعا هم باعث ایجاد رانت‌های خیلی خاص می‌شود به این دلیل كه این تفاوت قیمت با قیمت واقعی آرد درحال حاضر به یك عدد بسیار بزرگی رسیده است.

آرد كیلویی 500 تومان به فروش می‌رسد در صورتی كه قیمت تمام شده آن حدود 1400 تومان است و یك تفاوت قیمت حدود 900 تومانی وجود دارد كه باعث می‌شود یك عده ترغیب شوند كه به دنبال راه‌هایی برای بهره‌برداری نامشروع از تفاوت قیمت باشند.  

گفته می‌شود كه به دلیل ارزان بودن نسبی قیمت آرد، فضای مناسبی برای قاچاق آرد به كشورهای همسایه به وجود آمده است. آیا چنین موضوعی واقعیت دارد؟
آرد در ایران ارزان نیست. آرد را دولت با پرداخت سوبسید قیمتش را پایین نگه داشته است. زمانی كه دولت با پرداخت سوبسید قیمت یك كالا را پایین نگه می‌دارد آن كالا آسیب‌پذیر می‌شود و در واقع یك رانتی به وجود می‌آید و كسانی كه همیشه منتظر هستند كه ببینند كجا می‌توانند از اشتباه اقتصادی دولت سوءاستفاده كنند آنجا متمركز می‌شوند. قطعا صنعت آرد و قیمت تمام شده آن محلی برای رشد تخلفات افراد فرصت‌طلب شده است. این افراد فرصت‌طلب در همه قسمت‌ها وجود دارند. برخی ممكن است اقدام به قاچاق آرد كنند، برخی اقدام به قاچاق گندم می‌كنند و عده‌یی دیگر مثل نانواها سهمیه آرد خود را بگیرند و پخت نكنند و به سایر صنوف كه می‌خواهند آرد گران بخرند به فروش برسانند. این مشكلات در مردم و این افراد نیست، مشكل در اصرار به سیاستی است كه این سیاست در گذشته هم نشان داده كه كاملا سیاست غلطی است. اگر همین الان نان را آزاد كنند قیمت نان كیلویی 2500 تومان تمام می‌شود. اما همین نان در حال حاضر برای اقتصاد كشور حدود 3300 تومان تمام می‌شود. یعنی دولت 1300 تومان در كیلو سوبسید پرداخت می‌كند و از جیب خودش پول می‌دهد و مردم هم نان را كیلویی 2000 تومان خریداری می‌كنند و همین موضوع نشان می‌دهد كه درصد بسیار كمی از قیمت نان كاهش پیدا می‌كند. اگر قیمت نان آزاد شود نان كیفیتش بالا می‌رود و دور‌ریز آن كاهش پیدا می‌كند و این تفاوت قیمت از محل بهبود كیفیت در اقتصاد خانوار تامین می‌شود.

كما اینكه در آن دوره كوتاهی كه دولت پای خود را از آرد و نان بیرون كشید به گواهی آمار و اظهارات خود مقامات دولتی مصرف كاهش بسیاری داشت. یعنی میزان مصرف گندم برای نان حدود 2میلیون 500 تن كاهش داشت. چرا كاهش پیدا كرد؟ به این دلیل كه كیفیت نان‌ها بهتر شد و مردم نان كمتری خریدند و به تبع آن گندم كمتری مصرف شد و به همان نسبت آرد كمتری تولید شد. این موضوع هم به اقتصاد كشور و هم به اقتصاد خانوار كمك شایانی كرد. درست است كه نان را با قیمت 2هزار تومان خریداری می‌كنیم اما 30درصد آن دور ریخته می‌شود.

پیشنهاد شما چیست؟
سناریویی كه برای دولت توصیه می‌كنیم این است كه قیمت گندم آزاد شود، كشت مرغوب در كشور توسعه پیدا كند. كارخانه‌های آرد زمانی كه قیمت گندم آزاد باشد رقابت بیشتری با هم خواهند داشت هم در پایین آوردن قیمت‌ها و هم در كیفیت آرد تولیدی و نانواها هم نان باكیفیت‌تری برای مردم می‌پزند و مردم هم دیگر در این اسراف ملی سهمی نخواهند داشت.

دولت تلاش خود را می‌كند و بر این باور است كه هركجا پولی خرج كند آنجا وضع بهتر خواهد شد اما در مسكن مهر هم همین اتفاق افتاد. دولت پول زیادی خرج كرد اما مردم مسكن مرغوبی دریافت نكردند. در بخش صنعت نان هم دولت پول هنگفتی را هزینه می‌كند. دولت به هر فرد ایرانی 50‌هزار تومان پول می‌دهد كه با نرخ فعلی 20دلار می‌شود. در مجموع 1.4میلیارد دلار فقط بابت خرید نان هزینه می‌كند و حدود 3میلیارد دلار زیان می‌دهد بابت پایین نگه داشتن قیمت نان. 4.2میلیارد دلار هر سال هزینه می‌كند و این در حالی است كه نه مردم و زارعان راضی هستند نه نانواها و نه كارخانه‌داران.

سطح تكنولوژی صنعت آرد ایران نسبت به دنیای امروز در چه وضعیتی قرار دارد؟
ایران از لحاظ سطح تكنولوژی، كارآمدی و داشتن نیروهای كار متخصص در صنعت آرد جزو 10كشور اول دنیا محسوب می‌شود. در حال حاضر به‌روزترین ماشین‌آلات در كشور ما وجود دارد و امكان تولید انواع آرد نیز هست اما دخالت‌های دولت باعث می‌شود كه این صنعت آن طوری كه بایسته و شایسته است از امكانات خودش استفاده كند. تركیه تمام بازارهای آرد عراق و افغانستان را گرفته در صورتی كه من فكر می‌كنم با تكنولوژی خوبی كه در ایران وجود دارد می‌توانیم به راحتی بسیاری از آرد كشورهای منطقه را تامین كنیم. من تمام كارخانه‌های تولید آرد كشورهای مختلف دنیا را دیده‌ام و به صراحت می‌توانم عنوان كنم كه كشور ما در سطح تكنولوژی مدرن و البته نیروی متخصص جزو 5 كشور اول دنیاست. كما اینكه در تمام مجامع بین‌المللی آسیابانی نام ایرانی‌ها به خوبی می‌درخشد.

اگر دولت می‌خواهد در حوزه گندم یا آرد هزینه كند، بهتر است این هزینه‌ها را در احداث زیرساخت‌های مناسب در زراعت خرج كند. زیرا آبیاری زمین‌های زراعی ایران همگی به روش سنتی است و اگر دولت این سرمایه‌های هنگفت را در زمینه زیرساخت‌های مدرن آبیاری هزینه كند قطعا تولید گندم كشور هم از لحاظ كمی و هم از لحاظ كیفی وضعیت فوق‌العاده پیدا خواهد كرد. اگر دولت 4.2میلیارد دلار را در مدرنیزه كردن زراعت كشور بكار گیرد، فكر نمی‌كنم كه در سال‌های آتی نیازی به واردات گندم، برنج یا جو داشته باشیم و ما مجبور نیستیم سالانه 15میلیون تن غلات وارد كشور كنیم.

ظرفیت نصب شده صنعت آرد در كشور چقدر است و چه میزان از ظرفیت آن در حال حاضر به كار گرفته می‌شود؟
ظرفیت ماشین‌آلاتی كه در ایران نصب شده حدود 20میلیون تن است و حدود 13میلیون و 500 هزار آن در حال حاضر به كار گرفته می‌شود و در اطراف ما كشورهایی مثل سوریه، عراق و افغانستان جزو بزرگ‌ترین وارد‌كنندگان آرد در دنیا هستند. اما به دلیل نبود یك سیاست درست اقتصادی و هزینه‌كردن و سوبسید دادن به جای اینكه راه‌های منطقی برای گرفتن بازارهای منطقه به‌وجود بیاوریم بخشی از آرد كشور ما ممكن است به كشورهای منطقه قاچاق شود و این موضوع به هیچ عنوان خوب نیست. ما باید كشت را توسعه دهیم تا بتوانیم گندم را به اندازه نیاز و مصرف كشور تولید كنیم. تا پایان دوره ریاست‌جمهوری خاتمی ما علاوه بر اینكه مصرف خودمان را تامین می‌كردیم امكان صادرات آرد و گندم از محل گندم‌های داخلی وجود داشت. علاوه بر آن كشورهای قزاقستان، روسیه و اوكراین بزرگ‌ترین صادر‌كنندگان گندم هستند و ما اگر بتوانیم زیرساخت‌های لازم را سرمایه‌گذاری كنیم می‌توانیم یكی از صادركنندگان گندم یا حتی آرد باشیم